Manufahi-27/06/25 Ministério Agrikultura Pecuaria Pesca no Floresta (MAPPF) estabelese tan Centru Viveirus Ikan iha Clacuc hodi bele fornese fini ikan ba Akuikultor sira. Centru viveirus ne’e ofisialmente lansa husi Secretario Estado Pescas (SEP) Domingos da Conceição dos Santos “Macaro” iha Suku Clacuc Postu Administrativo Fatuberliu.
Iha entrevista SEP Domingos da Conceição dos Santos Macaro esplika, objetivu husi atividade nee ita halo lansametnu ba Centru Viveirus neebe mak ita instala ona. Prosesu instalasaun nee, ita iha kooperasaun ho parseira sira liu-liu Word Fish, ita mos sei loke tan koperasaun nee ho CRS atu hare kestaun sira nee.
SEP akresenta, prinsipalmente ita halo lansamentu ba Centru Viveirus nee, ho objetivu atu bele fornese ikan oan ba hakiak nain sira iha Munisipio Manufahi no mos iha Munisispio sira seluk. Munisipiu sira seluk iha mos Centru Viveirus maibe nia numeru fornesementu nee ki’ik, distansia mos dook entaun deslokasaun nee fo risku mos ba ikan oan sira, tanba nee mak ho mehi ida katak ita estabelese Centru Vivierus atu ita bele motiva ita nia hakiak nain sira oinsa atu atu bele hakiak hodi bele fornese aihan nutritivu ba ita nia komunidade sira.
Governante nee hatutan, Tanba ita hotu hatene iha peskiza hatudu momos numeru mal nutrisaun 47%, ida nee hanesan dezafiu boot ida boot ida ba ita, oinsa atu bele redus. Redus nee laos Guvernu mak halo investimentu deit laos ita nia parseira sira deit, maibe envolve diretamente ita nia Autoridade lokal sira hahu husi PAM APA no mos entidade tomak oinsa atu koopera hodi mobiliza ita nia komunidade sira atu bele hakiak ikan hodi hadia rendimentu familia. kuandu rendimentu familia iha ona, normalmente kontribui ba mudansa ekonomia rai laran.
Teknika sira fo hanoin katak, Centru Viveirus ida nee bele garante ona ba Centru Viveirus sira seluk, hau mos hakarak refirma katak Centru Viveirus laos iha kada Munisipio ita estabelese hotu, Munisipio Aileu mak agora iha hela prosesu nia laran nune;e mos Ainaro no Covalima, sira seluk ita hari ona ita mos halo hotu ona rehabilitasaun, ita hein katak ho Clacuc aumenta tan ita sei la duvida tan ho fornesementu. “Ita iha mos problema, liu-liu konaba ai han ikan no menus mos tekniku sira, prinsipiu mak ne’e, laos ita halo buat hotu dala ida, ita halo neneik ho koopersaun no entidade tomak importante ita halo buat balu hodi asegura, failla iha buat ruma ita informa ba malu atu bele hadia. Iha nuno Governo mos hatene ona katak kada ema ida pelu menus konsumu KG 10 ba tinan ida, tuir peskiza hatudu ona katak sae ona ba kg7 ema ida kada tinan, fiar katak tinan rua ka tolu mai tan ita bele atinje mehi ida ne’e, atu nune’e bele hamenus mos numeru mal nutrisaun iha ita nia rai.” Tenik SEP
Iha fatin hanesan Apa Fatuberliu Marcelo Amaral hato’o nia Agradese tebes ba programa, ne’e tanba bele instala Centru Viveirus ikan nian iha fatin sira nia fatin, ida ne’e bele fornese fali ba fatin seluk, tanba ne’e sira sente kontente tebes tanba obra ne’e bele akontese iha sira nia rai. Governu bele fihir hetan duni, tanba Fatuberliu mos hanesan potensial ba be’e ninian, atrai ona Governante sira hodi tau planu ne’ebe diak iha ami nia rai, tanba ne’e ami haksolok tebes, tanba bele halo ona dezenvolvimentu ba ami nia rai, maske ituan maibe neneik fiar katak ba oin Fatuberliu sei iha mudansa ne’ebe mak diak. Ami nia Komunidade sira mos iha kolaborasaun ne’ebe mak diak tebes ho sira tekniku.
Nune’e mos Tekniku Superior Adrinano Dani Fernandes do Carmo esplika, Husi parte tekniku nian, sira mos introdus Teknolojia foun iha Timor laran tomak, halo mos iha Munisipio Ermera Gleno ita foti induk sira mai husi Malasya iha tinan 2015, ita fokus iha ne’eba oinsa mak garante kualidade induk ne’ebe mak ita hakarak.
“Husi ne’eba mak ita introdus fali mai iha Centru Clacuc ida ne’e, neneik sei ba Munisipiu hotu ne’ebe tuir teknikamente atu hari Centru kada Munisipiu. hakarak vinforma ba ita katak, tanba saida mak ita uza ikan Tilapia ne’ebe mak agora dadauk ita hakiak ne’e, tanba ikan Tilapia fasil ba komunidade sira atu hakiak iha sira nia area ne’ebe potensial. Tanba saida mak ita hili mono sek? Tanba bainhira ita atu hakiak ho fini ne’ebe mak mai ho uniforme ida, ita destribui ba ita nia komunidade sira bo’ot mos uniforme, entaun to tempu kolleta sira bele fa’an ba iha merkadu no ikan ida ne’e ita hakiak fualn ha’at nia laran ita bele kolleta ona.Tarjetu ba fini ikan ida ne’e kada fulan bele produs seratus ribu kada fulan.”tekniku Informa.
Seremonia lansamentu ne’e marka prezensa husi SEP Domingos da Conceição dos Santos “Macaro” Apa Fatuberliu Marcelo Amaral, Komunidade sira no mos hetan seguransa masimu husi PNTL Munisipio Manufahi. Ekipa DMEA